Dziś startujemy z pierwszym artykułem o wykorzystaniu dzienników w edukacji językowej. W dzisiejszym tekście opowiem, dlaczego Wasi uczniowie nie przepadają za pisaniem w języku obcym, czym jest dziennik oraz jak może on pomóc zmienić nastawienie Waszych uczniów do pisania. A zatem zaczynamy!
Największym problemem, z jakim borykają się nauczyciele języków obcych w nauczaniu pisania jest negatywny stosunek uczniów do tej umiejętności. Badania pokazują (np. Majchrzak 2018), że po ukończeniu szkoły podstawowej i średniej uczniowie generalnie nie lubią pisać, zarówno po polsku, jak i po angielsku. Pisanie postrzegają jako trudne, nudne i ograniczające. Przyczyn tego zjawiska jest kilka:
Pisanie jest czasochłonne
Pisanie wymaga od nas namysłu. Zanim coś napiszemy, musimy najpierw zastanowić się, co tak naprawdę chcemy powiedzieć a następnie dobrać odpowiednią formę do treści. Najlepiej, aby powstał plan pracy, uwzględniający przydatne nam słownictwo. Kiedy już stworzymy pierwszy draft naszej pracy, czeka nas sprawdzenie tekstu, zarówno pod względem spójności naszej wypowiedzi jak i poprawności języka. Jak widać, pisanie wymaga od nas zdecydowanie więcej czasu i zaangażowania niż ćwiczenie na uzupełnienie luk w tekście.
Brak swobody w wyborze tematów
Uczniowie zazwyczaj nie piszą o tym, co ich interesuje, ale o tym, czego wymaga od nich nauczyciel (i/lub podstawa programowa). Co więcej, tematy oferowane uczniom często się powtarzają, ponieważ są realizowane zarówno w ćwiczeniach rozwijających umiejętność mówienia jak i pisania w języku obcym. Omawiane wielokrotnie, nawet jeżeli z początku były dla uczniów atrakcyjne, mogą stać się dla uczniów po prostu nudne.
Pisanie pod klucz
Celem pisania na zajęciach językowych jest przede wszystkim przećwiczenie nowego słownictwa lub struktur gramatycznych. Uczniowie są świadomi, że nauczyciel będzie oceniał jak wiele materiału z nowego działu udało się zawrzeć uczniowi w jego pracy, czy akapity zaczynają się od zwrotów, które ćwiczyli na lekcji itd. I choć taka praktyka w kontekście uczenia się języka ma sens, uczeń traci jednocześnie coś bardzo cennego, a mianowicie radość z pisania. Nie może on bowiem decydować co i jak chce powiedzieć, ale musi się dostosować do tego, co jest od niego wymagane od nauczyciela.
Nastawienie na poprawność wypowiedzi
Inaczej niż w prawdziwym życiu, komentarz nauczyciela na pracy ucznia dotyczy przede wszystkim poprawności języka, a nie samej treści, co jest kolejnym powodem zniechęcającym uczniów do pisania. Uczniowie mają świadomość, że ich błędy zostaną zauważone, podkreślone, poprawione i ocenione. Tymczasem sama treść (jeśli w ogóle zostanie usłyszana) będzie mniej ważna niż jej poprawność.
Presja czasu
Na zajęciach językowych pisanie odbywa się bardzo często w określonym i z góry narzuconym czasie, co jest dla uczniów stresujące. Niektórzy uczniowie nie są w stanie ukończyć swojej wypowiedzi w wyznaczonym czasie. A przecież pisanie poza szkołą tak nie wygląda! Żaden pisarz nie odda do wydawnictwa niedokończonej książki, bo akurat minął termin oddania manuskryptu. Pisanie poza szkołą daje nam możliwość rozplanowania naszej pracy: mamy czas na przemyślenie tematu, zebranie pomysłów, stworzenie szkicu, pierwszej wersji a następnie na dokonanie niezbędnych poprawek.
Nastawienie na produkt a nie na proces
Zadania pisemne zadawane są najczęściej jako praca domowa (nierzadko na weekend) lub – jak wspomniałam wyżej – realizowane są jako zaliczenia w klasie w ściśle określonych ramach czasowych. To, co jest oceniane przez nauczyciela to gotowy produkt. Nauczyciel nie pochyla się nad samym procesem pisania: nie sprawdza jak uczeń planował swoją pracę, jak zbierał pomysły, jak ją edytował. To, co poddawane jest ocenie to końcowy tekst.
Pisanie to złożony proces. Zapewne właśnie przez swoją złożoną naturę, której kontekst szkolny zdaje się nie uwzględniać, nie należy ono do ulubionych elementów nauki języka obcego ani przez uczniów ani przez nauczycieli. Co w takim razie możemy zrobić, aby to zmienić? Aby odczarować pisanie w kontekście szkolnym? Aby przywrócić pisaniu przyjemność z niego płynącą? A przede wszystkim, aby pomóc naszym uczniom rozwinąć ich umiejętności pisania w języku obcym?
Dzienniki w edukacji językowej
Za najważniejsze elementy mające na celu poprawę umiejętności tworzenia tekstów w języku obcym uważa się praktykę (ćwiczenie), postawę (podejście) i zindywidualizowane nauczanie (w tym zindywidualizowane zadania) (Mlynarczyk 2013). Dzienniki łączą w sobie wszystkie te aspekty i jeszcze coś więcej: dzięki dziennikom uczniowie mogą pisać bez strachu i bez presji czasu. Ponieważ celem dzienników jest „zachęcanie uczniów do zaangażowania się i zainteresowania pisaniem” (White i Arndt 1991: 63), bez zwracania większej uwagi na błędy i presję czasu (Spaventa 2000), uczniowie piszą swoje dzienniki głównie w domu. Odchodzi zatem stres związany z koniecznością ukończenia zadania w ściśle określonym czasie. Co więcej, to, na czym skupiają się dzienniki to treść, a nie poprawność (językowa, gatunkowa), co oznacza, że dzienniki nie są sprawdzane pod kątem błędów. Dzięki temu uczniowie mogą skupić się na treści, którą chcą przekazać, a nie na bezbłędnej realizacji zadania. Brak konieczności martwienia się o poprawność gramatyczną, interpunkcję czy ortografię sprawia, że pisanie zaczyna stawać się dla uczniów przyjemne.
Dziennik, czyli co?
Dziennik, podobnie jak pamiętnik, jest formą pisania osobistego/refleksyjnego. Dzienniki różnią się jednak od pamiętników. Pamiętnik to zazwyczaj „chronologiczny zapis wydarzeń, pozbawiony niezbędnej refleksji, jaka charakteryzuje dzienniki” (Casanave 2011: 5). A zatem dziennik przede wszystkim tym różni się od pamiętnika, że zawiera element refleksji nad tym, co Autor opisuje. Jak zauważa Fulwiler (1987: 2-3), dziennik pozwala piszącemu „obserwować, kwestionować, spekulować, odbiegać od tematu i wykazywać samoświadomość”.
Czym zatem powinien być dziennik pisany w ramach zajęć językowych?
Dziennik powinien być przestrzenią bezpieczną dla ucznia, dopasowaną do jego potrzeb. Taką, w której nie zostanie on oceniony, skrytykowany, ani w żaden sposób wyśmiany. Dotyczy to zarówno tematów, na jakie zdecyduje się napisać jak i języka (poziomu biegłości), jakim się posługuje w swoich wpisach.
Dziennik ma być miejscem do eksplorowania tego, co ważne dla ucznia. Dlatego uczeń powinien mieć możliwość pisania na tematy interesujące go, które realnie go angażują. I chociaż dziennik finalnie będzie czytany przez nauczyciela, pisany jest on nie dla niego, ale dla samego ucznia. To z kolei wpływa pozytywnie na jego motywację do pisania.
Dziennik może też być miejscem do eksperymentowania – z pomysłami, nowym słownictwem czy strukturami gramatycznymi, ale też stylami pisania. To tutaj uczniowie mogą wypróbowywać swoje pomysły na inne zadania (prezentacje, wypracowania itd.) jeżeli mają taką ochotę. Ich wpisy nie muszą być zatem perfekcyjne, skończone ani nawet za bardzo przemyślane.
Dziennik może być też miejscem, gdzie uczniowie odpowiadają na to, co ich aktualnie zajmuje. Może to być ich reakcja na to, co dzieje się w klasie. Na świecie. Za oknem. W ich prywatnym życiu. W odróżnieniu od pamiętnika, w dzienniku staramy się zachęcić naszych uczniów, aby nie tyle opowiadali oni o tych wydarzeniach, ale starali się do nich podchodzić z refleksją.
Podsumowując, celem prowadzenia dziennika w języku obcym jest budowanie biegłości i pewności siebie w pisaniu oraz zmiana nastawienia do samej czynności pisania. Uczeń powinien uwierzyć, że pisanie to czynność, którą każdy może praktykować i doskonalić. Że niepotrzebne do niej natchnienie ale codzienna praktyka.
W kolejnych artykułach opowiem, w jaki sposób ja wykorzystuję dzienniki na zajęciach z Pisania kreatywnego z moimi studentami anglistyki. Mam nadzieję, że Was zainspiruję!
Pisząc ten artykuł, korzystałam z następujących książek i artykułów:
- Casanave, C. P. (2011). Journal writing in second language education. The University of Michigan Press.
- Fulwiler, T. (ed.) (1987). The journal book. Portsmouth, NH: Boynton/Cook.
- Majchrzak, O. & Ostrogska, P. (2022). Journal writing – students’ voices. Językoznawstwo, 2(17).
- Majchrzak, O. (2018). Learner Identity and Learner Beliefs in EFL Writing. Springer Cham.
- Mlynarczyk, R. W. (2013). Conversations of the mind: The uses of journal writing for second-language learners. Routledge.
- Spaventa, S. (2000). Essay Writing. Cambridge: Cambridge University Press.
- White, R. & Arndt, V. (1991). Process Writing. London: Longman.